Η λοιμώδης μονοπυρήνωση είναι μια αυτοπεριοριζόμενη λοίμωξη του οργανισμού, η οποία χαρακτηρίζεται από ταχεία έναρξη οξέων συμπτωμάτων, μετά την πάροδο της ασυμπτωματικής περιόδου επώασης. Βασικό αίτιο πρόκλησης της λοιμώδους μονοπυρήνωσης αποτελεί ο ιός Epstein-Barr (EBV), ο οποίος ανήκει στην οικογένεια των ερπητοϊών. Ο συγκεκριμένος ιός εκκρίνεται στο σίελο, με αποτέλεσμα να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, κατά κύριο λόγο, μέσω του φιλιού. Συνεπώς, πολύ συχνά το συγκεκριμένο κλινικό σύνδρομο χαρακτηρίζεται και ως «ασθένεια του φιλιού». Η επίπτωση της λοίμωξης είναι μεγαλύτερη στα άτομα των ηλικιακών ομάδων 15-25 ετών, ενώ το 95% των ανθρώπων έχει αναπτύξει ανοσία απέναντι σε αυτόν τον λοιμώδη παράγοντα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ομάδα των αθλητών παρουσιάζει το γεγονός ότι, η λοιμώδης μονοπυρήνωση αποτελεί μια από τις πιο συχνά εμφανιζόμενες λοιμώξεις στους αθλητές, ενώ το 90% των αθλητών έχει νοσήσει έως την ηλικία των 30 ετών. Η έναρξη της κλινικής εμφάνισης της νόσου χαρακτηρίζεται από πρόδρομα συμπτώματα διάρκειας 3-5 ημερών, στα οποία περιλαμβάνονται αδυναμία, πονοκέφαλος, απώλεια όρεξης και μυαλγία. Συμπτώματα μεγαλύτερης έντασης, όπως πονόλαιμος, λεμφαδενοπάθεια (ειδικά των οπίσθιων τραχηλικών λεμφαδένων) και εμπύρετου εμφανίζονται μετά την έναρξη της αρχικής ήπιας συμπτωματολογίας και, συνήθως, διαρκούν για χρονικό διάστημα άνω των 4 εβδομάδων, ενώ για τους αθλητές το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ενδέχεται να είναι 3 εβδομάδες με παρατεταμένη ληθαργική συμπεριφορά. Παράλληλα, μεγάλο ποσοστό των μολυσμένων ατόμων (50-75%) ενδέχεται να αναπτύξει ψηλαφητή διόγκωση του σπλήνα (σπληνομεγαλία), ενώ μικρότερο ποσοστό ατόμων (10-15%) μπορεί να αναπτύξει ίκτερο. Οι επιπλοκές της λοιμώδους μονοπυρήνωσης είναι σπάνιες αλλά μπορεί να περιλαμβάνουν ρήξη σπλήνα, απόφραξη των αεραγωγών, θρομβοκυτοπενία, ηπατική νέκρωση, μυοκαρδίτιδα, περικαρδίτιδα, ακοκκιοκυτταραιμία, αιμολυτική αναιμία και νευρολογικές επιπλοκές (σύνδρομο Guillain-Barre, εγκεφαλίτιδα, οπτική νευρίτιδα).^1,2

Shephard, RJ. (1999). Exercise, Immunity, and Susceptibility to Infection. The Physician and Sportsmedicine, June;27(6):47.

Αρκετές μελέτες^3-5 μελέτησαν την υπάρχουσα σχέση ανάμεσα στα επίπεδα σωματικής άσκησης και τις επερχόμενες αλλαγές της ανοσοποιητικής απόκρισης του ανθρώπινου οργανισμού. Βασικό ερευνητικό ερώτημα αυτών των μελετών αποτέλεσε η εκτίμηση του κινδύνου λοίμωξης, σύμφωνα με τα επίπεδα αθλητικής προπόνησης. Παρατηρήθηκε ότι, η έντονης έντασης σωματική άσκηση οδηγεί σε ποσοτική αύξηση όλων των κυττάρων ανοσολογικής απόκρισης και ιδιαίτερα των φυσικών φονικών κυττάρων (μεγάλα κοκκιώδη κύτταρα), σε σύγκριση με το ήπιας έντασης περπάτημα (γράφημα 1).³ Οι περισσότερες υπάρχουσες μελέτες^4,6 καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, η μέτριας έντασης σωματική δραστηριότητα σχετίζεται με λιγότερες ημέρες νόσησης από λοιμώξεις ιών του κοινού κρυολογήματος και διάφορων ιών που προσβάλλουν το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα. Προς επιβεβαίωση του συγκεκριμένου ερευνητικού συμπεράσματος, το σύνολο υγειονομικών φορέων και οργανισμών συστήνει καθημερινή σωματική άσκηση ήπιας έως μέτριας έντασης για τουλάχιστον 30 λεπτά. Ενώ, ο κίνδυνος ανάπτυξης λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος καθίσταται μεγαλύτερος στην ομάδα των αθλητών που ακολουθούν μεγάλης διάρκειας και έντασης προπονητικά προγράμματα, τα οποία υπερβαίνουν πολλές φορές τα φυσικά όρια αντοχής τους. Παρόλα αυτά, ο κίνδυνος εμφάνισης μιας λοίμωξης δεν αυξάνεται αποκλειστικά από την εξουθενωτική σωματική δραστηριότητα, αλλά περισσότερο από το συνδυασμό της τελευταίας με ταυτόχρονη έκθεση σε νέους παθογόνους μικροοργανισμούς κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού, έλλειψη ύπνου, σοβαρό ψυχολογικό στρες, πτωχή διατροφή, ή απώλεια βάρους. Οι αλλαγές του ανοσοποιητικού συστήματος εντοπίζονται σε διάφορα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού (όπως, επιδερμίδα, ανώτερο αναπνευστικό σύστημα, εντερικός βλεννογόνος, πνεύμονες, αιμοποιητικό και μυϊκό σύστημα) και λαμβάνουν χώρα μετά από παρατεταμένη, πολύ έντονη άσκηση, διάρκειας μεγαλύτερης από 90 λεπτά. Πιο συγκεκριμένα, η χρονική περίοδος των 3 έως και 72 ωρών (αναλόγως του ατόμου) μετά την ολοκλήρωση της παρατεταμένης και εξουθενωτικής σωματικής άσκησης χαρακτηρίζεται ως ένα «ανοιχτό παράθυρο» στο εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού απέναντι σε ιούς και βακτήρια, τα οποία βρίσκουν προσοδοφόρο έδαφος ανάπτυξης και πολλαπλασιασμού στους ιστούς του εξασθενημένου ανοσοποιητικά ξενιστή με επακόλουθη αύξηση του κινδύνου εμφάνισης υποκλινικής και κλινικής λοίμωξης (γράφημα 2).⁴

Γράφημα 1: Οξείες αλλαγές της ανοσολογικής απόκρισης ανάλογα με το επίπεδο σωματικής δραστηριότητα
Πηγή: Calabrese and Nieman 1996³

Γράφημα 2: Απεικόνιση της χρονικής περιόδου του «ανοιχτού παραθύρου» απέναντι σε μικροοργανισμούς.
Πηγή: Niemen 2003⁴

Η αντιμετώπιση της λοιμώδους μονοπυρήνωσης είναι συμπτωματική και περιλαμβάνει επαρκή ενυδάτωση, ξεκούραση και κατάλληλη αναλγητική φαρμακευτική αγωγή, καθώς η χορήγηση αντιβιοτικών και αντιικών φαρμάκων δεν είναι αποτελεσματική, ενώ η χρήση ορισμένων αντιβιοτικών (αμπικιλίνη ή αμοξυκιλίνη) μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση μη-αλλεργικών εξανθημάτων.⁷ Ακόμη, η χρήση ασπιρίνης θα πρέπει να αποφεύγεται λόγω της ύπαρξης κινδύνου εμφάνισης του συνδρόμου Reye, ενώ τα κορτικοστεροειδή θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο σε άτομα με σοβαρές επιπλοκές, όπως σοβαρή αναπνευστική δυσχέρεια, μυοκαρδίτιδα, ηπατίτιδα ή νευρολογικά συμπτώματα.^1,2 Σύμφωνα με την Αμερικάνικη κοινότητα της αθλητικής ιατρικής, οι αθλητές που βρίσκονται στη συμπτωματική φάση της λοίμωξης θα πρέπει να αποφεύγουν κάθε είδος αθλητικής δραστηριότητας για τουλάχιστον 21 ημέρες μετά την έναρξη των κλινικών συμπτωμάτων. Μετά την πάροδο αυτού του χρονικού διαστήματος, οι αθλητές μπορούν να ξεκινήσουν σταδιακά να αυξάνουν τα επίπεδα σωματικής τους δραστηριότητας, αρχικά, με ελαφριάς έντασης περπάτημα και στη συνέχεια με προοδευτική αύξηση της διάρκειας και της έντασης της σωματικής δραστηριότητας (όχι πάνω από 10% αύξηση για κάθε εβδομάδα). Ο κίνδυνος ρήξης του διογκωμένου σπλήνα αποτελεί το βασικότερο αίτιο αποφυγής της σωματικής δραστηριότητας (διάγραμμα 1).⁸ Το σύνολο των ατόμων, συνήθως, ανακάμπτει πλήρως μετά την πάροδο 2-3 μηνών, ενώ μπορεί να υπάρξει παράταση αυτού του χρονικού διαστήματος σε ορισμένα άτομα.¹ Ορισμένες βασικές συμβουλές προς τους αθλητές για τη διαχείριση, τόσο του κινδύνου εμφάνισης της λοιμώδους μονοπυρήνωσης, όσο και της διαδικασίας ανάκτησης της σωματικής ευεξίας αποτελούν τα ακόλουθα:

• Τήρηση των επιπέδων σωματικού και ψυχικού στρες στα ελάχιστα δυνατά επίπεδα.
• Τήρηση ενός καθημερινού ισορροπημένου διαιτολογίου.
• Αποφυγή υπέρβασης των ορίων φυσικής αντοχής και χρόνιας αδυναμίας με εξουθενωτικά προπονητικά προγράμματα.
• Τήρηση επαρκούς ωραρίου νυχτερινής ανάπαυσης
• Αποφυγή ταχείας απώλειας κιλών
• Τηρείστε τα μέτρα προφύλαξης διασποράς των μικροοργανισμών με αποφυγή αγγίγματος των βλεννογόνων της μύτης, του στόματος και των οφθαλμών σας.
• Αποφύγετε την επαφή με νοσούντες, ιδιαίτερα πριν την διεξαγωγή σημαντικών αθλητικών γεγονότων.

Διάγραμμα 1: Ορθή διαχείριση των αθλητών που προσβλήθηκαν από τον ιό EBV
Πηγή: Becker and Smith 2014⁸

Σε αυτό το σημείο κρίνεται αναγκαίο να αναφερθούν ορισμένες βασικές συμβουλές διατροφής για την ορθότερη συμπτωματική αντιμετώπιση της λοιμώδους μονοπυρήνωσης και την επίτευξη της μέγιστης δυνατής διατήρησης των σωματικών δυνάμεων του εκάστοτε αθλητή. Δεδομένου των προαναφερόμενων συμπτωμάτων, τόσο της αρχικής κλινικής κατάστασης του ασθενούς, όσο και της μετέπειτα κύριας συμπτωματικής φάσης, το άτομο θα πρέπει:

• Να ακολουθεί καθημερινά ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο πλούσιο σε θερμίδες και πρωτεΐνες, έτσι ώστε να προληφθεί ο καταβολισμός της σωματικής μυϊκής πρωτεΐνης. Ιδιαίτερα οι αθλητές, που διαθέτουν μεγαλύτερο βασικό μεταβολικό ρυθμό, λόγω της αυξημένης μυϊκής τους μάζας, θα πρέπει να καλύπτουν καθημερινά τις αυξημένες ενεργειακές και πρωτεϊνικές τους ανάγκες.⁹
• Να ενυδατώνεται επαρκώς, καθώς βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο αφυδάτωσης, εξαιτίας της εμπύρετης κατάστασης και των αυξημένων μεταβολικών κυτταρικών αναγκών.² Συνεπώς, κρίνεται απαραίτητη η κατανάλωση 8-10 ποτηριών νερού ημερησίως.
• Να αποφεύγει την κατανάλωση αλκοόλ, καθώς η συμμετοχή του ήπατος στην ανοσολογική απόκριση του οργανισμού έναντι του ιού και η ενδεχόμενη φαρμακευτική αγωγή αποτελούν παράγοντες αποχής από αλκοολούχα ποτά.¹⁰
• Να καταναλώνει καθημερινά τουλάχιστον 5 μερίδες φρούτων και λαχανικών, καθώς είναι πλούσια σε νερό, βιταμίνες και μεταλλικά ιχνοστοιχεία, δρώντας προληπτικά έναντι του κινδύνου αφυδάτωσης και κυτταρικής οξείδωσης.
• Να λάβει, πιθανώς, κάποιο συμπλήρωμα διατροφής με βόειο πρωτόγαλα, προβιοτικά και επιλεγμένα αντιοξειδωτικά, καθώς σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη¹¹, η λήψη τέτοιων συμπληρωμάτων μπορεί να μειώσει την επίπτωση και τη δριμύτητα των λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος στους αθλητές υψηλών επιδόσεων. Πιο συγκεκριμένα, η λήψη συμπληρωμάτων διατροφής με βιταμίνη C (250–4000 mg σε διακεκομμένες δόσεις), βιταμίνη Ε (400–1200 IU σε διακεκομμένες δόσεις), βιταμίνες του συμπλέγματος Β, αμινοξύ L-λυσίνη θα βοηθούσε στη διαχείριση της λοίμωξης. Ενώ, η συνακόλουθη λήψη λεβοκαρνιτίνης και συνένζυμου Q10 (4-15 mg/kg την ημέρα) καθίσταται βοηθητική στους έφηβους και νεαρούς αθλητές με προβλήματα ακμής, που λαμβάνουν μινοκυκλίνη για την θεραπεία της ακμής.¹²
• Να τηρεί τους κανόνες υγιεινής και να μην μοιράζεται κοινά σκεύη (ποτήρια, πιάτα ή μαχαιροπήρουνα), δοχεία φαγητού και παγούρια νερού, έτσι ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος διασποράς του ιού.¹⁰Ακόμη, το φιλί θα πρέπει να αποφεύγεται, έτσι ώστε να αποφευχθεί η μετάδοση σαλιού από τον φορέα του ιού στο άλλο άτομο.

Εν κατακλείδι, η λοιμώδης μονοπυρήνωση αποτελεί ένα κοινό πρόβλημα ανάμεσα στους νεαρούς ηλικιακά αθλητές και γι’ αυτό απαιτείται η τήρηση μέτρων προφύλαξης έναντι των μικροοργανισμών και η σταδιακή επανένταξη του ασθενή στο πρόγραμμα προπόνησης, ώστε να εκμηδενιστεί ο κίνδυνος επιπλοκών και, κυρίως, ο κίνδυνος ρήξης του σπλήνα. Παρόλα αυτά, η έγκαιρη και έγκυρη κλινική διάγνωσης της λοιμώδους καταστάσεως και η συνακόλουθη πρόοδος της τεχνολογίας των απεικονιστικών μεθόδων συντελούν στην αποφυγή ρήξης του σπλήνα και στη δυνατότητα ομαλής και ασφαλούς επανένταξης του αθλητή στο πρόγραμμα σωματικής άσκησης μέσα σε χρονικό διάστημα λίγων εβδομάδων. Ακόμη, η μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των αθλητών είναι ελάχιστες και παρατηρούνται σπάνια.¹³

Βιβλιογραφικές Πηγές:

1. Putukian, M., O'Connor, F. G., Stricker, P., McGrew, C., Hosey, R. G., Gordon, S. M., Kinderknecht, J., Kriss, V.M., and Landry, G. Mononucleosis and athletic participation: an evidence-based subject review. Clinical Journal of Sport Medicine, 2008, 18(4), 309-315.
2. Andreoli, TE., Carpenter, C., Griggs, R.C., Loscalzo, J. Cecil Βασική Παθολογία. 5η εκδ. τόμος Β’ Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. 2010.
3. Calabrese, LH. Nieman, DC. Exercise, immunity, and infection. The Journal of the American Osteopathic Association, 1996, 96(3), 166-176.
4. Niemen, D.C. Current perspective on exercise immunology. Current Sports Medicine Reports, 2003, 2(5):239-42 2003.
5. Niemen, D.C. Exercise effects on systemic immunity. Immunology and Cell Biology, 2000, 78:496–501.
6. Shephard, RJ. (1999). Exercise, Immunity, and Susceptibility to Infection. The Physician and Sportsmedicine, June;27(6):47.
7. Chan KH, Ng MH, Seto WH, Peiris JS. (2001). Epstein-Barr virus (EBV) DNA in sera of patients with primary EBV infection. J Clin Microbiol., 39:4152-4154.
8. Becker, JA., Smith, JA. Return to play after infectious mononucleosis. Sports Health: A Multidisciplinary Approach, 2014, 6(3):232-238.
9. Cronk, GA., Naumann, DE. Treatment of infectious mononucleosis; a review of 1500 cases. Postgraduate medicine, 1958, 23(6):605-611.
10. King, J. Infectious mononucleosis: update and considerations. The Nurse Practitioner, 2009, 34(11):42-45.
11. Gleeson, M., Pyne, DB. Respiratory inflammation and infections in high-performance athletes. Immunology and cell biology, 2016, 94(2): 124-131.
12. Zoraster, RM., Rison, RA. (2008). Severe lactic acidosis secondary to minocycline in a teenager with infectious mononucleosis and mitochondrial myopathy. Clinical neurology and neurosurgery, 2008, 110(6):627-630.
13. Shephard, R. J. Exercise and the Athlete With Infectious Mononucleosis. Clinical Journal of Sport Medicine, 2016.

Επιστημονική Ομάδα Εργομετρικού Κέντρου Nutrilab : Διατροφή - Άσκηση - Mεταβολισμός

Δρ. Mπάρδης Κων/νος : Eπιστημονικός Υπεύθυνος Nutrilab : Εργοφυσιολόγος - Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου - Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας & Διατροφής

Άρτεμις Στεργίου - Διαιτολόγος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου -

Ηλιάννα Καραγκούνη - Πτυχιούχος Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών

www.nutrilab.gr

E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Τηλ: 210 300 3535

Fax: 210 72 92 666