Τα νέα επιστημονικά στοιχεία για την Ασπαρτάμη & εναλλακτικές Γλυκαντικές Ουσίες

Τα τελευταία χρόνια, η συζήτηση γύρω από το θέμα των τεχνικών γλυκαντικών ουσιών έχει ενταθεί, με τους καταναλωτές και την επιστημονική κοινότητα να εκφράζουν ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο αυτών στην υγεία. Η ασπαρτάμη, μία δημοφιλής τεχνητή γλυκαντική ύλη, έχει αποτελέσει το επίκεντρο αυτών των συζητήσεων, έπειτα κι από την πρόσφατη ταξινόμησή της ως πιθανώς καρκινογόνο για τον άνθρωπο από τον Διεθνή Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC). Στο παρόν άρθρο θα «ρίξουμε φως» στα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την ασπαρτάμη, διερευνώντας παράλληλα τις εναλλακτικές επιλογές στις γλυκαντικές ουσίες.

Ασπαρτάμη: Τι ισχύει;

Η ασπαρτάμη είναι ένα, ιδιαίτερα δημοφιλές, τεχνητό γλυκαντικό το οποίο χρησιμοποιείτε ευρέως σε πληθώρα προϊόντων τροφίμων και ποτών, ήδη από τη δεκαετία του 80’. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τα αναψυκτικά διαίτης, οι τσίχλες, η ζελατίνη, το παγωτό καθώς και τα γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το γιαούρτι, τα δημητριακά, η οδοντόκρεμα και φάρμακα, λόγου χάρη, σταγόνες για τον βήχα και μασώμενες βιταμίνες. Ως πεπτίδιο, η ασπαρτάμη αποδίδει περίπου 4 kcal/g, αλλά συγχρόνως, η γλυκαντική της ικανότητα συγκριτικά με την αντίστοιχη του δισακχαρίτη σακχαρόζη (τη γνωστή ζάχαρη) είναι 180-200 μεγαλύτερη. Συνεπώς, για να επιτευχθεί το ίδιο γλυκαντικό αποτέλεσμα με τη ζάχαρη, η απαιτούμενη ποσότητα της ασπαρτάμης είναι σαφώς μικρότερη κι έτσι η θερμιδική της συνεισφορά σχεδόν μηδαμινή.

Στις 14 Ιουλίου 2023 δημοσιεύθηκαν οι αξιολογήσεις για τις επιπτώσεις της ασπαρτάμης στην υγεία από τον Διεθνή Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και της Μικτής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για τα Πρόσθετα Τροφίμων (JECFA) του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO).

Ο IARC ταξινόμησε την ασπαρτάμη ως πιθανώς καρκινογόνο για τον άνθρωπο (Ομάδα 2Β) με βάση περιορισμένα στοιχεία για τον καρκίνο στον άνθρωπο. Η ταξινόμηση στην Ομάδα 2Β είναι το τρίτο υψηλότερο επίπεδο από τα 4 και χρησιμοποιείται στην περίπτωση που υπάρχουν περιορισμένα, αλλά όχι πειστικά, στοιχεία για καρκίνο στους ανθρώπους ή πειστικά στοιχεία για καρκίνο σε πειραματόζωα, αλλά όχι και τα δύο. Οι ταξινομήσεις του IARC για την ισχύ των επιστημονικών στοιχείων αντικατοπτρίζουν το εάν ένας παράγοντας δύναται να προκαλέσει καρκίνο στον άνθρωπο, όχι όμως τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου σε δεδομένο επίπεδο έκθεσης στον παράγοντα αυτόν.

Η JECFA, από την πλευρά της, επιβεβαίωσε την αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη (DRI) 40 mg/kg σωματικού βάρους και κατέληξε στο συμπέρασμα, βάσει της αξιολόγησης των δεδομένων, ότι η ημερήσια χρήση της ασπαρτάμης, εντός αυτού του εύρους (0–40 mg/kg σωματικού βάρους), είναι ασφαλής. Παραθέτοντας ένα πρακτικό παράδειγμα, ένα κουτί αναψυκτικού διαίτης περιέχει 200 ​​ή 300 mg ασπαρτάμης. Ένα ενήλικο άτομο βάρους 70 κιλών πρέπει να καταναλώσει περισσότερα από 9-14 κουτάκια μέσα στην ημέρα για να υπερβεί την αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη, υποθέτοντας, βέβαια, ότι δεν προσλαμβάνει επιπρόσθετη ποσότητα του γλυκαντικού από άλλες πηγές τροφίμων.  

Το τελικό συμπέρασμα που απορρέει από τα παραπάνω είναι ότι η ασπαρτάμη ακόμα και σε καθημερινή κατανάλωση είναι ασφαλής εντός του εύρους DRI , ενώ δεν είναι στις περιπτώσεις σοβαρής υπερκατανάλωσης. Η χρήση της είναι σημαντικό να αποφεύγεται στις εξής περιπτώσεις: πρώτον, στα τρόφιμα που πρόκειται να υποστούν ψήσιμο, αφού σε υψηλή θερμοκρασία διασπάται και χάνει τη γλυκιά της γεύση. Δεύτερον, τα άτομα με φαινυλκετονουρία (PKU) είναι σημαντικό να αποφεύγουν την κατανάλωση των προϊόντων που περιλαμβάνουν το αμινοξύ φαινυλαλανίνη, συμπεριλαμβανομένης και της ασπαρτάμης. Η φαινυλκετονουρία είναι μία σπάνια γενετική διαταραχή (παρουσιάζεται κατά τη γέννηση) κατά την οποία o οργανισμός αδυνατεί να διασπάσει τη φαινυλαλανίνη η οποία και περιέχεται σε πολλά τρόφιμα. Ο πιο πρακτικός τρόπος για να εντοπίζονται τα αντίστοιχα προϊόντα αποτελεί η αναζήτηση της ένδειξης «ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΦΑΙΝΥΛΑΛΑΝΙΝΗ» καθώς κι ο εντοπισμός, στις ετικέτες τροφίμων, της ουσίας ασπαρτάμης η οποία αναγράφεται είτε με την ονομασία της, είτε με την ένδειξη Ε951.

Εναλλακτικές επιλογές γλυκαντικών ουσιών

Σε περίπτωση που, για τους εκάστοτε προσωπικούς λόγους, ο καταναλωτής επιθυμεί να αποφύγει τη χρήση ασπαρτάμης, είτε γενικότερα να μειώσει την κατανάλωση ζάχαρης, υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές επιλογές γλυκαντικών ουσιών διαθέσιμων στην αγορά:

• Στεβιόλη (Στέβια)

Οι γλυκοζίτες της στεβιόλης αποτελούν εγκεκριμένη γλυκαντική ουσία η οποία προέρχεται από το καθαρό εκχύλισμα που λαμβάνεται από τα φύλλα του φυτού στέβια (Stevia Rebaudiana Bertoni), ιθαγενούς φυτού σε περιοχές της νότιας Αμερικής. Η γλυκαντική τους ικανότητα είναι 200 - 400 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της επιτραπέζιας ζάχαρης και ασφαλές εύρος κατανάλωσής τους αποτελούν ποσότητες 0-4mg ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα. Η ασφάλεια των γλυκοζιτών στεβιόλης είναι επαρκώς τεκμηριωμένη και πληθώρα βιβλιογραφικών ανασκοπήσεων και κλινικών μελετών δεν καταδεικνύουν ανεπιθύμητες δράσεις από τη χρήση του γλυκαντικού όταν αυτή γίνεται εντός του αποδεκτού εύρους.

• Σακχαρίνη (Ε954)

Η γλυκαντική της ικανότητα είναι 200-700 φορές μεγαλύτερη από αυτή της ζάχαρης και το θερμιδικό της περιεχόμενο μηδενικό. Η αποδεκτή ημερήσια κατανάλωση (ADI) σακχαρίνης είναι 15mg ανά κιλό βάρους. Επί του παρόντος, είναι εγκεκριμένη γλυκαντική ουσία για χρήση ως υποκατάστατο ζάχαρης στο μαγείρεμα – επιτραπέζια χρήση και στην παραγωγή ποτών, προϊόντων χυμών φρούτων κι επεξεργασμένων τροφίμων. 

• Σουκραλόζη (Ε955)

Αποτελεί γλυκαντική ουσία γενικής χρήσης που εντοπίζεται σε πληθώρα τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των αρτοσκευασμάτων, των ποτών, των τσιχλών, των ζελατινών και των κατεψυγμένων γαλακτοκομικών επιδορπίων. Προκύπτει από την επεξεργασία του μορίου της ζάχαρης κι η δομή της παραμένει σταθερή ακόμη και σε υψηλές θερμοκρασίες καθιστώντας την κατάλληλη για χρήση σε ψήσιμο και παρασκευή αρτοσκευασμάτων. Η γλυκαντική της ικανότητα είναι 200-700 φορές μεγαλύτερη από αυτή της ζάχαρης κι ο FDA έχει αξιολογήσει τη χρήση της ως ασφαλή.

• Ακελσουφάμη-Κ (E950)

Με εξαίρεση τη χρήση στα πουλερικά, στο κρέας και στα παραπροϊόντα του, η Ace-K είναι εγκεκριμένη γλυκαντική ουσία γενικής χρήσης στη βιομηχανία τροφίμων, η οποία, υπό συνθήκες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κι ως ενισχυτικό γεύσης. η δομή της παραμένει σταθερή σε υψηλές θερμοκρασίες καθιστώντας την κατάλληλη για χρήση σε ψήσιμο και παρασκευή αρτοσκευασμάτων. Η γλυκαντική της ικανότητα είναι 200 φορές μεγαλύτερη από αυτή της ζάχαρης κι ο FDA έχει αξιολογήσει τη χρήση της ως ασφαλή.

Δεδομένα από τον FDA

* Οι υπολογισμοί έχουν πραγματοποιηθεί για ενήλικο άτομο 60 κιλών κι αφορούν στα φακελάκια που απαιτούνται προς κατανάλωση για να φτάσει ο καταναλωτής το ανώτατο όριο της ημερήσιας πρόσληψης (ADI). O FDA υπέθεσε ότι κάθε φακελάκι γλυκαντικής ουσίας είναι τόσο γλυκό όσο δύο κουταλάκια του γλυκού ζάχαρης (περίπου 8 γραμμάρια).

Ολοκληρώνοντας, οφείλουμε να τονίσουμε ότι:

• η χρήση ζάχαρης κι υποκατάστατων αυτής είναι ιδιαιτέρως σημαντικό να αποφεύγονται σε πολύ νεαρές ηλικίες ώστε να προληφθούν μακροπρόθεσμες επιδράσεις (αυξημένος Δείκτης Μάζας Σώματος, Παχυσαρκία, Διαβήτης) που συνδέονται με την επιρρέπεια στην αυξημένη κατανάλωση τροφίμων με γλυκιά γεύση.
• Τα άτομα που κυοφορούν συστήνεται να αποφεύγουν την κατανάλωση ζάχαρης κι υποκατάστατων και να προτιμούν την πρόσληψη «φυσικών» σακχάρων μέσω της κατανάλωσης φρέσκων τροφίμων.
• Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, για τον έλεγχο του σωματικού βάρους και την πρόληψη της ανάπτυξης μη μεταδοτικών νόσων όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης, τα Καρδιαγγειακά Νοσήματα κι ο Καρκίνος προτείνεται η συνολική μείωση της «γλυκύτητας» - (sweetness) της δίαιτας από νεαρή ηλικία για τη βελτίωση της υγείας αντί της χρήσης γλυκαντικών υλών (non-sugar sweeteners, NSS). Από την παραπάνω σύσταση εξαιρούνται οι πάσχοντες από Διαβήτη και τα προϊόντα προσωπικής φροντίδας κι υγιεινής που περιέχουν NSS, όπως οδοντόκρεμα, κρέμες δέρματος κι άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα, καθώς και τα σάκχαρα ή τα παράγωγα ζάχαρης που περιέχουν θερμίδες και ως εκ τούτου δεν θεωρούνται NSS.

Βιβλιογραφία

Aspartame and cancer risk. (n.d.). American Cancer Society. https://www.cancer.org/cancer/risk-prevention/chemicals/aspartame.html

Diabetes Canada. (n.d.). Sugars and Sweeteners. DiabetesCanada. https://www.diabetes.ca/DiabetesCanadaWebsite/media/Managing-My-Diabetes/Tools%20and%20Resources/sugars-and-sweeteners.pdf?ext=.pdf

European Food Safety Authority. (2013, December 10). EFSA explains the Safety of Aspartame. https://www.efsa.europa.eu/en/corporate/pub/factsheetaspartame

European Food Safety Authority. (2023, June 28). Aspartame. https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/aspartame

Nutrition, C. F. F. S. a. A. (2023, July 14). Aspartame and other sweeteners in food. U.S. Food And Drug Administration. https://www.fda.gov/food/food-additives-petitions/aspartame-and-other-sweeteners-food

World Health Organization: WHO. (2023, May 15). WHO advises not to use non-sugar sweeteners for weight control in newly released guideline. World Health Organization. https://www.who.int/news/item/15-05-2023-who-advises-not-to-use-non-sugar-sweeteners-for-weight-control-in-newly-released-guideline

Επιστημονική Ομάδα Nutrilab

Αδάμου Πέπη -  Διαιτολόγος Διατροφολόγος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

 Δρ. Mπάρδης Κων/νος : Eπιστημονικός Υπεύθυνος Nutrilab :

Διδάκτωρ Χαροκοπείου Πανεπιστημίου - Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας & Διατροφής

www.nutrilab.gr

E-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Τηλ: 210 300 3535

Fax: 210 72 92 666