Η καφεΐνη (1,3,7-τριμεθυλοξανθίνη) θεωρείται το περισσότερο διαδεδομένο και καταναλισκόμενο ενεργό φαρμακολογικό συστατικό στον κόσμο. Είναι ένα φυσικό διεγερτικό, το οποίο βρίσκεται σε πολλά σκευάσματα που καταναλώνουμε στην καθημερινότητα μας όπως καφέ, τσάι, αναψυκτικά, σοκολάτα. Παράλληλα την βρίσκουμε σε ενεργειακά ποτά, όπως γκαουράνα ή red bull. Είναι γνωστό ότι η καφεΐνη μπορεί να έχει θετική επίδραση στην ενεργειακή δαπάνη, την απώλεια βάρους και την μείωση του σωματικού λίπους. Κατανέμεται παντού μέσα στο σώμα και τον εγκέφαλο και δρα στο μυικό, ορμονικό, μεταβολικό καθώς και στο κεντρικό νευρικό σύστημα, επηρεάζοντας το αίσθημα κόπωσης και πόνου. Έχει αποδειχθεί ότι δρα αποτελεσματικά ως εργογόνο βοήθημα, ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο την αθλητική απόδοση. Σύμφωνα με την ISSN η καφεΐνη βελτιώνει την ταχύτητα και την μέγιστη ισχύ, όταν καταναλώνεται σε χαμηλές έως μέτριες δοσολογίες (~ 3-6 mg/kg) και δεν οδηγεί σε περαιτέρω βελτίωση της απόδοσης όταν καταναλώνεται σε υψηλότερες δόσεις (≥ 9 mg / kg), μειώνοντας ετσι την κατανάλωση υδατανθράκων κατά τη διάρκεια της άσκησης. Τονίζεται οτι εχει εξίσου καλή εφαρμογή σε αναερόβια αλλα και αερόβια άσκηση. Η εργογόνος δράσης της εξαρτάται από την ηλικία, το βάρος, το φύλο, το επίπεδο ανοχής στην ουσία και την δοσολογία που προσλαμβάνεται.

Οι προτεινόμενοι μηχανισμοί με τους οποίους η καφεΐνη ασκεί την εργογόνικη της δράση, αποτελουν την κινητοποίηση και οξείδωση των λιπαρών οξέων, την ενδογενής αποθήκευση γλυκογόνου, την αυξηση την λιπολυσης, την απελευθέρωση ιόντων ασβεστίου από το σαρκοπλασματικό δίκτυο και την εξασθένηση ιόντων καλίου. Ταυτοχρονα εχει την ικανότητά να δρα ως ανταγωνιστής του υποδοχέα της αδενοσίνης, με τελικό αποτέλεσμα την αύξηση της απελευθέρωσης ντοπαμίνης και νοραδρεναλίνης, βοηθώντας έτσι στην εγρήγορση και μειώνοντας την αντιληψη του πόνου κατά την άσκηση.

Για να προσδιοριστούν οι βέλτιστες συνθήκες με τις οποίες η καφεΐνη βελτιώνει την απόδοση, έχουν διερευνηθεί παράγοντες όπως είναι η δοσολογία, η μορφή χορήγησης και ο χρόνος πρόσληψης. Ωστόσο, λιγότερη προσοχή εχει δοθεί στο κατά πόσο η χρονια και παρατεταμενη προσληψη της επηρεαζει την αθλητικη αποδοση. Αυτό είναι αρκετα σημαντικό δεδομένης της μεγάλης επικράτησης που εχει η καφεΐνη στον αθλητικο χωρο αλλα και στον γενικο πληθυσμο.

Συγκεκριμενα η πιο δημοφιλής πεποίθηση είναι ότι για να λάβει ένας αθλητής τη μέγιστη επίδραση της καφεΐνης σε ένα αγώνα ή κατά την διάρκεια της προπόνησης του θα πρέπει να σταματήσει την πρόσληψη της, τις ημέρες ή ακόμα και τις εβδομάδες που οδηγούν στον αγώνα, καθώς πιστευεται οτι η συστηματική κατανάλωση της εμφανίζει λιγότερα εργογονικά οφέλη. Αυτή η άποψη ενισχύεται από το γεγονός ότι ο οργανισμός εύκολα συνηθίζει την καθημερινή της κατανάλωση, και ως αποτελεσμα οδηγειται σε μια κατάσταση ανοχής.

Ως εκ τούτου παρατηρείται μια έντονη ενθάρρυνση από την αθλητική κοινότητα, για αποφυγή της συγκεκριμενης ουσιας και των παραπροιοντων της, τις ημέρες που προηγούνται από μια σημαντική αγωνιστική δραστηριότητα, με σκοπό να λάβει ο αθλητής την μέγιστη επίδραση, όταν τελικά θα προσλάβει την συγκεκριμένη ουσία. Όμως πρόσφατες έρευνες έρχονται να ανατρέψουν αυτό το επιχειρημα.

Πιο αναλυτικα έρευνα που πραγματοποιήθηκε το Μαίο του 2017 από το Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο στη Βραζιλία , πήραν μέρος σαράντα ποδηλατες αντοχής, και ταξινομήθηκαν σε ομάδες ανάλογα με την ημερήσια πρόσληψη καφεΐνης, σε χαμηλής (1 μικρό φλιτζάνι καφέ), μέτριας (2-3 φλιτζάνια καφέ) και υψηλής (5 φλιτζάνια καφέ) συνήθης πρόσληψης. Οι συμμετέχοντες πραγματοποίησαν 3 δοκιμές (διάρκειας περίπου 30 λεπτών) πρίν από τις οποίες έλαβαν μέτρια δόση καφεΐνης (CAF: 6 mg / kg σωματικού βάρους), εικονικό φάρμακο (PLA) ή τίποτα (CON). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα οφέλη στην αθλητική απόδοση μετά την προσληψη της καφεΐνης δεν ήταν διαφορετικά ανάμεσα στους χρήστες. Με άλλα λόγια η καφεΐνη λειτούργησε εξίσου για όλους, ανεξάρτητα από την ποσότητα που καταναλώνανε σε καθημερινή βάση.

Οι ερευνητές καταλήγοντας συστήνουν καθ’ όλη την διάρκεια της προετοιμασίας που προηγείται του αγώνα να διατηρείται η συνηθισμένη κατανάλωση του εργογόνου βοηθήματος. Με αυτό τον τρόπο θα προσληφθούν όλες οι ευεργετικές δράσεις της καφείνης κατά την διάρκεια του αγώνα και ταυτόχρονα θα αποφευχθούν συμπτώματα στέρησης τις προηγούμενες μέρες. Εντούτοις οι επιστήμονες της αθλητικής διατροφής συνεχίζουν να συστήνουν την αποχή απο την πρόσληψη καφεΐνης τις ημέρες πρίν απο τον αγώνα, λαμβάνοντας υπόψη μας τη διαφορετική αντίδραση καθέ οργανισμού στο εκάστοτε διατροφικό συμπλήρωμα. Τέλος περαιτέρω μελέτες σκόπιμο είναι να διεξαχθούν για την δημιουργία καλύτερα τεκμηριωμενών και αποδοτικοτερών συστάσεων.

1. Adrian B. Hodgson,Rebecca K. Randell,Asker E. Jeukendrup.: The metabolic and performance effects of caffeine compared to coffee during endurance exercise. PLoS One. 2013; 8(4): e59561.
2. CARL J. HULSTON; ASKER E. JEUKENDRUP: Substrate Metabolism and Exercise Performance with Caffeine and Carbohydrate Intake. Medicine & Science in Sports & Exercise. 40(12):2096-2104, DEC 2008
3. Jeukendrup AE, Martin J.: Improving cycling performance: how should we spend our time and money. Sports Med. 2001;31(7):559-69.
4. Erica R Goldstein, Tim Ziegenfuss, Doug Kalman, Richard Kreider, Bill Campbell, Colin Wilborn, Lem Taylor,Darryn Willoughby, Jeff Stout, B Sue Graves, Robert Wildman, John L Ivy, Marie Spano, Abbie E Smith,Jose Antonio: International society of sports nutrition position stand: caffeine and performance. Journal of the International Society of Sports Nutrition 2010, 7:5
5. Wiles JD, Coleman D, Tegerdine M, Swaine IL: The effects of caffeine ingestion on performance time, speed and power during a laboratory-based 1 km cycling time-trial. J Sports Sci. 2006, 24 (11): 1165-71. 10.1080/02640410500457687.
6. Ivy JL, Kammer L, Ding Z, Wang B, Bernard JR, Liao YH, Hwang J: Improved cycling time-trial performance after ingestion of a caffeine energy drink. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2009, 19 (1): 61-78.
7. McNaughton LR, Lovell RJ, Siegler J, Midgley AW, Moore L, Bentley DJ: The effects of caffeine ingestion on time trial cycling performance. Int J Sports Physiol Perform. 2008, 3 (2): 157-63.
8. Applegate E: Effective nutritional ergogenic aids. Int J Sport Nutr. 1999, 9 (2): 229-39.
9. Graham TE: Caffeine and exercise: metabolism, endurance and performance. Sports Med. 2001, 31 (11): 785-807. 10.2165/00007256-200131110-00002.
10. Carr A, Dawson B, Schneiker K, Goodman C, Lay B: Effect of caffeine supplementation on repeated sprint running performance. J Sports Med Phys Fitness. 2008, 48 (4): 472-8.
11. Glaister M, Howatson G, Abraham CS, Lockey RA, Goodwin JE, Foley P, McInnes G: Caffeine supplementation and multiple sprint running performance. Med Sci Sports Exerc. 2008, 40 (10): 1835-40. 10.1249/MSS.0b013e31817a8ad2.
12. Lívia de Souza Gonçalves, Vitor de Salles Painelli, Guilherme Yamaguchi, Luana Farias de Oliveira, Bryan Saunders, Rafael Pires da Silva, Erika Maciel, Guilherme Giannini Artioli, Hamilton Roschel, Bruno Gualano. Dispelling the myth that habitual caffeine consumption influences the performance response to acute caffeine supplementation. Journal of Applied Physiology, 2017
13. Desbrow, B., Biddulph, C., Devlin, B., Grant, G. D., Anoopkumar-Dukie, S., & Leveritt, M. D. (2012). The effects of different doses of caffeine on endurance cycling time trial performance. Journal of Sports Sciences, 30, 115–120.
14. Hodgson, A. B., Randell, R. K., & Jeukendrup, A. E. (2013). The metabolic and performance effects of caffeine compared to coffee during endurance exercise. PLoS One, 8, e59561.
15. Cox, G. R., Desbrow, B., Montgomery, P. G., Anderson, M. E., Bruce, C. R., Macrides, T. A., … Burke, L. M. (2002). Effect of different protocols of caffeine intake on metabolism and endurance performance. Journal of Applied Physiology, 93, 990–999.
16. Bell, D. G., & McLellan, T. M. (2002). Exercise endurance 1, 3, and 6 h after caffeine ingestion in caffeine users and nonusers. Journal of Applied Physiology, 93, 1227–1234.
17. Fitt, E., Pell, D., & Cole, D. (2013). Assessing caffeine intake in the United Kingdom diet. Food Chemistry, 140, 421–426.
18. Desbrow, B., & Leveritt, M. D. (2006). Awareness and use of caffeine by athletes competing at the 2005 Ironman Triathlon World Championships. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 16, 545–558.