Το μεταβολικό σύνδρομο (ΜΣ) χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο επιμέρους μεταβολικών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένης της παχυσαρκίας, της υπεργλυκαιμίας, της δυσλιπιδαιμίας και της υπέρτασης.

Περίπου το 25% του ενήλικου πληθυσμού στον κόσμο εμφανίζει το σύνδρομο αυτό. Τα άτομα με το MΣ εμφανίζουν πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες ανάπτυξης διαβήτη τύπου 2 και δύο φορές περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης μεταγενέστερης καρδιαγγειακής νόσου. Είναι γενικά αποδεκτό ότι το MΣ σχετίζεται με συμπεριφορές, οι οποίες μπορούν να τροποποιηθούν, συμπεριλαμβανομένων της κατανάλωσης ανθυγιεινών τροφίμων, της σωματικής αδράνειας, του καπνίσματος και της κατάχρησης αλκοόλ, ενώ κατευθυντήριες γραμμές για τη διατροφή δίνουν έμφαση στο πρότυπο της μεσογειακής δίαιτας, το οποίο χαρακτηρίζεται από συχνή κατανάλωση ελαιών και των προϊόντων αυτών καθώς φαίνεται ότι η υιοθέτηση του μεσογειακού τρόπου ζωής συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο MΣ. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει και μια πρόσφατη μελέτη ανασκόπησης που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2017 στο επιστημονικό περιοδικό molecules και η οποία εξέταζε την επίδραση των πολυφαινολών του ελαιολάδου στο ΜΣ και τις συνιστώσες αυτού.

Οι ελιές περιέχουν πολυφαινόλες, επομένως μπορούν να εντοπιστούν συγκεκριμένα οφέλη από την κατανάλωση πολυφαινολών πλαίσιο της μεσογειακής διατροφής. Τα πιο καλά μελετημένα βιοενεργά μικρά μόρια που υπάρχουν στα προϊόντα ελιάς είναι οι κατεχολικές ενώσεις, η ελαιοευρωπαΐνη και η υδροξυτυροσόλη, οι οποίες έχουν αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντιμικροβιακές ιδιότητες.

Το ελαιόλαδο προέρχεται από την επεξεργασία του καρπού της ελιάς. Συνθετικά είναι ένα ελαϊκό οξύ, μονοακόρεστο λιπαρό οξύ (MUFA). Επομένως οι πολυφαινόλες συναντώνται και στο ελαιόλαδο. Η συνολική περιεκτικότητα σε φαινόλες στο ελαιόλαδο ποικίλλει μεταξύ των διαφορετικών τύπων ελαιολάδων, ανάλογα με τις συνθήκες συγκομιδής και σύμφωνα με τις μεθόδους επεξεργασίας, αποθήκευσης και συντήρησης.

Στα ραφιναρισμένα έλαια, οι φαινολικές ενώσεις μπορεί να υπάρχουν σε συγκεντρώσεις περίπου 62 ± 12 mg / kg, ενώ σε εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα υψηλής ποιότητας η συγκέντρωση αυτή μπορεί να είναι πολύ υψηλότερη. Το φύλλο ελιάς έχει ακόμη υψηλότερες συγκεντρώσεις ολικών φαινολικών ενώσεων σε σχέση με το ελαιόλαδο.

Άλλες φαινολικές ουσίες, συγκεκριμένα η ρουτίνη, το καφεϊκό οξύ και οι φλαβονο-7-γλυκοζίτες της λουτεολίνης και της απιγενίνης, υπάρχουν επίσης σε ελαιόλαδα αλλά σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις. Η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε πολυφαινόλες, συμπεριλαμβανομένων των κατεχινών του πράσινου τσαγιού, της ρεσβερατρόλης και της κουρκουμίνης συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο παχυσαρκίας, παρά τη σχετικά υψηλή θερμιδική αξία του ελαιολάδου.

Σε συνέχεια μιας μεγάλης ισπανικής μελέτης (The SUN project, Seguimiento Universidad de Navarra), η υψηλή πρόσληψη ελαιόλαδου δεν συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο επακόλουθης αύξησης βάρους. Τουλάχιστον τρεις μεγάλης διάρκειας μελέτες με παρέμβαση στη δίαιατα των συμμετεχόντων έδειξαν μείωση του σωματικού βάρους όταν αυξανόταν η πρόσληψη του ελαιολάδου. Επιπλέον, μελέτες σε ζώα που τρέφονται με εκχυλίσματα ελιάς πλούσια σε πολυφαινόλες, έχουν δείξει ότι τα εκχυλίσματα αυτά συμβάλλουν στη διαχείριση σωματικού βάρους. Σε πειραματικά μοντέλα, οι φαινόλες ελιάς ανέστειλαν την πέψη λιπιδίων και υδατανθράκων στο έντερο, καταστέλλοντας έτσι την απορρόφηση των μακροθρεπτικών συστατικών.

Ο μειωμένος μεταβολισμός των υδατανθράκων και η αντίσταση στην ινσουλίνη αποτελούν καθοριστικά χαρακτηριστικά του MΣ. Οι τροφές πλούσιες σε πολυφαινόλες, όπως το τσάι, το κακάο, η κανέλα, τα σταφύλια και τα μούρα, αναφέρθηκε ότι ρυθμίζουν τον μεταβολισμό των υδατανθράκων και μειώνουν την υπεργλυκαιμία και την αντίσταση στην ινσουλίνη. Η ένταξη στη διατροφή των πολυφαινολών ελιάς έχει αποδειχθεί ότι ασκεί αντι-υπεργλυκαιμική απόκριση σε ζωικά μοντέλα.

Μελέτες έδειξαν ότι οι διαιτητικές παρεμβάσεις με εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο παρουσιάζουν αξιοσημείωτες βελτιώσεις στην αρτηριακή πίεση σε υπερτασικούς και προ-υπερτασικούς εθελοντές. Το ελαιόλαδο με υψηλή περιεκτικότητα σε MUFA έδειξε να μειώνει τα επίπεδα τριγλυκεριδίων (TC) και LDL χοληστερίνης όταν χρησιμοποιείται στη διατροφή αντί για κορεσμένα λιπαρά.

Συμπερασματικά σύμφωνα με τις μελέτες, υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που δείχνουν ότι οι πολυφαινόλες που βρίσκονται στην ελιά, μειώνουν τους παράγοντες κινδύνου εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου, κυρίως μέσω της επίδρασής τους στον έλεγχο του σακχάρου του αίματος, της αρτηριακής πίεσης και της μείωσης την οξείδωσης των λιποπρωτεϊνών χαμηλής πυκνότητας. Ακόμα δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να υποδεικνύουν πως η κατανάλωση της ελιάς και των προϊόντων της μπορεί να μειώσει το σωματικό βάρος και το σπλαχνικό λίπος. Συνεπώς, απαιτούνται περισσότερες επιστημονικές μελέτες για τα οφέλη των πολυφαινολών της ελιάς και των άλλων φυτικών πολυφαινολών.

Το σίγουρο συμπέρασμα είναι πως η μεσογειακή διατροφή μειώνει σε μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου. Οι συστάσεις για την καθημερινή κατανάλωση ελαιολάδου, στα πλαίσια αυτού του μοντέλου διατροφής, αναφέρουν πως πρέπει να αγγίζει τα 70γρ, ποσότητα ίση με 4 – 5 κουταλιές της σούπας, με προσοχή βέβαια λόγω της αυξημένης θερμιδικής του αξίας.

• Saibandith, B., Spencer, J. P., Rowland, I. R., & Commane, D. M. Olive Polyphenols and the Metabolic Syndrome. Molecules, 2017, 22(7), 1082.
• Cases, J.; Romain, C.; Dallas, C.; Gerbi, A.; Cloarec, M. Regular consumption of Fiit-ns, a polyphenol extract from fruit and vegetables frequently consumed within the Mediterranean diet, improves metabolic ageing of obese volunteers: A randomized, double-blind, parallel trial. Int. J. Food Sci. Nutr. 2015, 66, 120–125.
• Stern, M.P.; Williams, K.; Gonzalez-Villalpando, C.; Hunt, K.J.; Haffner, S.M. Does the metabolic syndrome improve identification of individuals at risk of type 2 diabetes and/or cardiovascular disease? Diabetes Care 2004, 27, 2676–2681.
• Babio, N.; Toledo, E.; Estruch, R.; Ros, E.; Martinez-Gonzalez, M.A.; Castaner, O.; Bullo, M.; Corella, D.; Aros, F.; Gomez-Gracia, E.; et al. Mediterranean diets and metabolic syndrome status in the PREDIMED randomized trial. CMAJ 2014, 186, E649–E657.
• Raederstorff, D. Antioxidant activity of olive polyphenols in humans: A review. Int. J. Vitam. Nutr. Res. 2009, 79, 152–165.
• Khalatbary, A.R.; Zarrinjoei, G.R. Anti-Inflammatory Effect of Oleuropein in Experimental Rat Spinal Cord Trauma. Iran. Red Crescent Med. J. 2012, 14, 229–234.
• Bisignano, G.; Tomaino, A.; Lo Cascio, R.; Crisafi, G.; Uccella, N.; Saija, A. On the in vitro antimicrobial activity of oleuropein and hydroxytyrosol. J. Pharm. Pharmacol. 1999, 51, 971–974.
• De Leonardis, A.; Aretini, A.; Alfano, G.; Macciola, V.; Ranalli, G. Isolation of a hydroxytyrosol-rich extract from olive leaves (Olea europaea L.) and evaluation of its antioxidant properties and bioactivity. Eur. Food Res. Technol. 2008, 226, 653–659.
• Ozyilkan, O.; Colak, D.; Akcali, Z.; Basturk, B. Olive: Fruit of peace against cancer. Asian Pac. J. Cancer Prev. 2005, 6, 77–82.
• Vendrame, S.; Del Bo, C.; Ciappellano, S.; Riso, P.; Klimis-Zacas, D. Berry Fruit Consumption and Metabolic Syndrome. Antioxidants 2016, 5.
• Komaki, E.; Yamaguchi, S.; Maru, I.; Kinoshita, M.; Kakehi, K.; Ohta, Y.; Tsukada, Y. Identification of Anti-ALPHA; -Amylase Components from Olive Leaf Extracts. Food Sci. Technol. Res. 2003, 9, 35–39.
• Kim, J.S.; Kwon, C.S.; Son, K.H. Inhibition of alpha-glucosidase and amylase by luteolin, a flavonoid. Biosci. Biotechnol. Biochem. 2000, 64, 2458–2461.
• Fito, M.; Cladellas, M.; de la Torre, R.; Marti, J.; Alcantara, M.; Pujadas-Bastardes, M.; Marrugat, J.; Bruguera, J.; Lopez-Sabater, M.C.; Vila, J.; et al. Antioxidant effect of virgin olive oil in patients with stable coronary heart disease: A randomized, crossover, controlled, clinical trial. Atherosclerosis 2005, 181, 149–158.
• Moreno-Luna, R.; Munoz-Hernandez, R.; Miranda, M.L.; Costa, A.F.; Jimenez-Jimenez, L.; Vallejo-Vaz, A.J.; Muriana, F.J.; Villar, J.; Stiefel, P. Olive oil polyphenols decrease blood pressure and improve endothelial function in young women with mild hypertension. Am. J. Hypertens. 2012, 25, 1299–1304.
• Domenech, M.; Roman, P.; Lapetra, J.; Garcia de la Corte, F.J.; Sala-Vila, A.; de la Torre, R.; Corella, D.; Salas-Salvado, J.; Ruiz-Gutierrez, V.; Lamuela-Raventos, R.M.; et al. Mediterranean diet reduces 24-hour ambulatory blood pressure, blood glucose, and lipids: One-year randomized, clinical trial. Hypertension 2014, 64, 69–76.