Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) αποτελεί μια βραδέως εξελισσόμενη απόφραξη των αεροφόρων οδών, η οποία παρουσιάζει περιοδικές παροξύνσεις, συχνά σχετιζόμενες με αναπνευστικές λοιμώξεις. Η ασθένεια εξελίσσεται με πολύ αργούς ρυθμούς και όταν εκδηλώνεται είναι ήδη αρκετά αργά καθώς πολλοί ασθενείς δεν αναγνωρίζουν τα πρώιμα στάδια της. Ο πνευμονικός ιστός παρουσιάζει προοδευτικά εκφυλιστικές βλάβες. Ειδικότερα, οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν τουλάχιστον 1 παροξυσμικό επεισόδιο ανά έτος (κατ΄ οίκον ή στο νοσοκομείο).¹ Ως παροξυσμικό επεισόδιο ορίζεται η οξεία εμφάνιση αλλαγών στα επίπεδα δύσπνοιας, βήχα, έκκρισης βλέννας, και πυρετός, που συνήθιζε να έχει ο ασθενής πριν την εμφάνιση του επεισοδίου.² Τυπικά, η νόσος περιλαμβάνει δυο διαφορετικές παθοφυσιολογικές διεργασίες, αφενός τη χρόνια βρογχίτιδα και αφετέρου το εμφύσημα. Συνήθως όμως επικρατεί το ένα από τα δυο στοιχεία της, ενώ συχνά συνυπάρχει και χρόνιο βρογχικό άσθμα.^3,4 Οι κλινικές εκδηλώσεις της νόσου ποικίλλουν από την απλή χρόνια βρογχίτιδα χωρίς σοβαρούς περιορισμούς της αναπνευστικής λειτουργίας, μέχρι και χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια με σοβαρή αναπηρία. Η συνήθης κλινική εμφάνιση των ασθενών περιλαμβάνει ιστορικό χρόνιου παραγωγικού βήχα, δύσπνοιας και ελαττωμένης αντοχής στην κόπωση. Κατά τα αρχικά στάδια της νόσου, η δύσπνοια εμφανίζεται μετά από έντονη κόπωση, ενώ προοδευτικά επιδεινώνεται και μπορεί να εμφανιστεί και μετά από σωματική δραστηριότητα μικρότερης έντασης. Οι ασθενείς με ΧΑΠ εμφανίζουν περιορισμούς κατά την διάρκεια της άσκησης οι οποίοι μειώνουν την συμμέτοχη τους σε καθημερινές δραστηριότητες, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της φυσικής τους κατάστασης και της ποιότητα ζωής τους. Τα κυριότερα συμπτώματα είναι: η δύσπνοια προσπάθειας, ο χρόνιος βήχας, η παραγωγή πτυέλων και ο συριγμός κατά την αναπνοή. Η ΧΑΠ αποτελεί την πέμπτη πιο συχνή αιτία θανάτου παγκοσμίως, ενώ τα ποσοστά θνησιμότητας από τη νόσο αναμένεται να αυξηθούν κατά 30% μέσα στην επόμενη δεκαετία.²

Σταδιοποίηση: Στο πλαίσιο του ελέγχου της αναπνευστικής λειτουργίας η σπιρομέτρηση είναι μια απλή, αλλά θεμελιώδης εξέταση. Σημαντική παράμετρος της σπιρομέτρησης είναι ο βίαια εκπνεόμενος όγκος στο 1ο δευτερόλεπτο (FEV1). Με βάση τον FEV1 η ΧΑΠ κατηγοριοποιείται σε τέσσερα στάδια 5,6 όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα.

Η τακτική σωματική άσκηση, καθώς και η διεξαγωγή διάφορων αναπνευστικών ασκήσεων αποτελούν δυο από τις σημαντικότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις της νόσου. Η συστηματική άσκηση έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο αφού βελτιώνει την ικανότητα για άσκηση, αυξάνει τη μυϊκή μάζα και την λειτουργική ικανότητα των μυών, μειώνει τη δύσπνοια προσπάθειας και βελτιώνει την ποιότητα ζωής των ασθενών όλων των σταδίων της ΧΑΠ. Βασικός στόχος των συγκεκριμένων παρεμβάσεων είναι η βαθμιαία ενίσχυση της αντοχής του ατόμου στην άσκηση, καθώς και η ενδυνάμωση των αναπνευστικών μυών. Πιο συγκεκριμένα, η τακτική άσκηση βοηθά στην ενδυνάμωση των σκελετικών μυών και της καρδιαγγειακής λειτουργίας με επακόλουθη μείωση της αναπνευστικής δυσχέρειας και κόπωσης κατά τη σωματική δραστηριότητα. Σύμφωνα με μελέτες^7-11,13, τόσο η αερόβια άσκηση, όσο και οι ασκήσεις αντιστάσεων μπορούν να ωφελήσουν σημαντικά τους ασθενείς με ΧΑΠ μέσω μείωσης της δύσπνοιας και ενίσχυσης της ποιότητας ζωής αυτών των ατόμων. Ενώ παράλληλα, ασκήσεις διατάσεων, φαίνεται πως, βοηθούν στην ενίσχυση της ευελιξίας και της ζωτικής χωρητικότητας των αναπνευστικών μυών. O συνδυασμός ενός προγράμματος ενδυνάμωσης και ενός προγράμματος αερόβιας προπόνησης φαίνεται ότι αποτελεί τον ιδανικότερο συνδυασμό. Μετα-αναλύσεις μελετών^7,9 βρήκαν ότι, η τακτική σωματική δραστηριότητα μείωσε σε σημαντικό ποσοστό την εμφάνιση επεισοδίων έξαρσης στα άτομα με ΧΑΠ που ασκούνταν, σε σύγκριση με ασθενείς που δεν ασκούνταν. Αναφορικά με το είδος της άσκησης, το περπάτημα και η ποδηλασία αναδείχθηκαν ως οι προτιμότερες αερόβιες ασκήσεις, ενώ τα ελεύθερα βάρη και οι ασκήσεις αντιστάσεων με λάστιχα ως οι καταλληλότερες ασκήσεις αντιστάσεων.^8,10,11 Ενώ, η συχνότητα της σωματικής δραστηριότητας στις περισσότερες μελέτες κυμάνθηκε από 2 φορές την εβδομάδα έως και 2 φορές ημερησίως.^8,10,13 Η δημιουργία ενός πολυδιάστατου προγράμματος άσκησης θα πρέπει να ξεκινάει με την μεθοδική και αποτελεσματική αξιολόγηση των χαρακτηριστικών του κάθε ασθενούς σύμφωνα με τις ατομικές του ικανότητες και ανάγκες.

Η εμφάνιση της δυναμικής πνευμονικής υπερδιάτασης, ο αυξημένος νεκρός χώρος και η αυξημένη κατανάλωση ενέργειας των αναπνευστικών μυών οδηγεί σε μείωση των αναπνευστικών εφεδρειών και αύξηση του αισθήματος δύσπνοιας κατά την άσκηση. Η εκτέλεση αναπνευστικών ασκήσεων θεωρείται εξίσου σημαντική με την ενσωμάτωση της φυσικής δραστηριότητας στην καθημερινότητα των ατόμων με ΧΑΠ Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε την ανάγκη για προπόνηση των αναπνευστικών μυών σε ασθενείς με έντονη μυϊκή αδυναμία με στόχο τη μείωση της δύσπνοιας¹². Οι ασκήσεις αυτές ενδυναμώνουν τους αναπνευστικούς μύες και μειώνουν την προσπάθεια κατά την αναπνοή. Συστήνεται να γίνονται 3-4 φορές ημερησίως με διάρκεια 5-10 λεπτών κάθε φορά. Η αναπνοή με «σουφρωμένα» χείλη και η διαφραγματική αναπνοή αποτελούν τις κύριες αναπνευστικές ασκήσεις.^3,4 Στο ακόλουθο διάγραμμα (Διάγραμμα 1) αναφέρεται συνοπτικά ο τρόπος διεξαγωγής των αναπνευστικών ασκήσεων.¹⁴

Η μακρόχρονη αυτο-φροντίδα των ασθενών με χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις είναι μια πολυδιάστατη διαδικασία, η οποία διενεργείται με την εκπαίδευση τους, ώστε να γνωρίζουν οι ίδιοι πώς να φροντίζουν τον εαυτό τους και πώς να αναγνωρίζουν εγκαίρως τα πρώιμα συμπτώματα της παρόξυνσης ή της όποιας σοβαρής επιδείνωσης της υγείας τους. Αυτή η διαδικασία εκπαίδευσης είναι εξατομικευμένη στις ανάγκες και τις ικανότητες του κάθε ασθενή και σκοπεύει στην ταυτόχρονη βελτίωση της σωματικής και ψυχολογικής του κατάστασης.

Συνεπώς, τα άτομα με ΧΑΠ θα πρέπει να ακολουθούν συστηματικά ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα σωματικής δραστηριότητας, ενώ ταυτόχρονα να εκτελούν καθημερινά τις αναπνευστικές ασκήσεις, έτσι ώστε να ενδυναμωθούν οι αναπνευστικοί μύες και η αναπνοή να γίνεται με μεγαλύτερη ευκολία, μειώνοντας τη δύσπνοια και τα παροξυσμικά επεισόδια. Σε αυτό το σημείο παρατίθονται ορισμένες χρήσιμες συμβουλές15 σχετικά με την ένταξη της σωματικής δραστηριότητας στην καθημερινότητα ενός ατόμου με ΧΑΠ:

• Συμβουλευτείτε τον ιατρό σας πριν την έναρξη ενός συστηματικού προγράμματος άσκησης και λαμβάνεται τη φαρμακευτική αγωγή που σας έχει συστήσει.
• Τα οφέλη της σωματικής άσκησης εμφανίζονται, συνήθως, μακροπρόθεσμα, μέσα σε διάστημα περίπου 3-6 μηνών.
• Το πρόγραμμα σωματικής δραστηριότητας θα πρέπει να ρυθμίζεται αναλόγως των καιρικών συνθηκών ή αλλαγών στην εμφανιζόμενη συμπτωματολογία της νόσου. Ειδικότερα, αποφύγεται την άσκηση στην ύπαιθρο όταν η ποιότητα αέρα δεν είναι η βέλτιστη (π.χ. πολλή υγρασία, αιθαλομίχλη, καπνός) ή όταν οι καιρικές συνθήκες είναι άσχημες. Αποφύγετε την άσκηση πολύ νωρίς το πρωί. Ο κρύος αέρας μπορεί να επάγει στένωση των αεροφόρων οδών με επιδείνωση της δύσπνοιας και του βήχα.
• Σε περίπτωση αποχής από σωματική δραστηριότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα, ξεκινήστε με σύντομες συνεδρίες άσκησης (10-15 λεπτά) και προσθέστε 5 λεπτά στην επόμενη συνεδρία. Σταδιακά, προσπαθείστε να τηρείται ένα πρόγραμμα σωματικής δραστηριότητας 30 λεπτών την ημέρα για τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας (3-4 φορές την εβδομάδα).
• Τα διαλείμματα είναι αναγκαία κατά τη διάρκεια της σωματικής δραστηριότητας, ειδικά σε περίπτωση που νιώσετε έντονη κόπωση.
• Η ένταση και η διάρκεια της άσκησης θα αυξάνεται σταδιακά με την πάροδο των εβδομάδων. Ξεκινώντας την πρώτη εβδομάδα με 10λεπτο περπάτημα.
• Η αερόβια άσκηση (περπάτημα, ποδηλασία, κολύμβηση) προτείνεται να είναι μέτριας έντασης με διάρκεια 30-60 λεπτών.
• Οι ασκήσεις αντίστασης (ήπιας έντασης) προτείνεται να γίνονται 2 φορές την εβδομάδα, ενώ θα αφήνεται τουλάχιστον μια ημέρα κενή μεταξύ των συνεδριών. Ξεκινήστε με 10-15 επαναλήψεις και προοδευτικά μπορείτε να φθάσετε τις 15-20 επαναλήψεις.
• Αποφύγεται να κρατάτε την αναπνοή σας κατά την άρση βάρους.
• Η επαρκής ενυδάτωση είναι άκρως σημαντική, τόσο πριν και κατά τη διάρκεια, όσο και μετά το τέλος της άσκησης.

Αναφορές

1. Vestbo J. Clinical assessment, staging, and epidemiology of chronic obstructive pulmonary disease exacerbations. Proc Am Thorac Soc. 2006;3(3):252-256.
2. World Health Organization. Programmes and projects: Chronic Respiratory Diseases: Burden of COPD Web page. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2011. Available from: http://www.who.int/
3. Andreoli TE, Benjamin I, Griggs RC, Carpenter CCJ. Andreoli and carpenter’s Cecil essentials of medicine: With STUDENT CONSULT online access (Cecil essentials of medicine). 7th ed. Philadelphia: Elsevier Health Sciences; 2010.
4. Lemone P, Burke K. Παθολογική-Χειρουργική νοσηλευτική. Κριτική Σκέψη κατά τη Φροντίδα του Ασθενούς. Τόμος ΙΙ. 3η εκδ. Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις Λαγός Δημήτριος; 2006.
5. Nici, L., Donner, C., Wouters, E., Zuwallack, R., Ambrosino, N., Bourbeau, J., et al. (2006). American Thoracic Society/European Respiratory Society statement on pulmonary rehabilitation. Am J Respir Crit Care Med, 173(12), 1390-1413.
6. Rabe, K. F., Hurd, S., Anzueto, A., Barnes, P. J., Buist, S. A., Calverley, P., et al. (2007). Global strategy for the diagnosis, management, and prevention of chronic obstructive pulmonary disease: GOLD executive summary. Am J Respir Crit Care Med, 176(6), 532-555.
7. Puhan MA, Scharplatz M, Troosters T, Walters EH, Steurer J. Pulmonary rehabilitation following exacerbations of chronic obstructive pulmonary disease. Cochrane Database Syst Rev. 2009; (1):CD005305.
8. Lacasse Y, Goldstein R, Lasserson TJ, Martin S. Pulmonary rehabilitation for chronic obstructive pulmonary disease. Cochrane Database Syst Rev. 2006;(4):CD003793.
9. McCarthy B, Casey D, Devane D, Murphy K, Murphy E, Lacasse Y. Pulmonary rehabilitation for chronic obstructive pulmonary disease. The Cochrane Library. 2015.
10. Vieira DS, Maltais F, Bourbeau J. Home-based pulmonary rehabilitation in chronic obstructive pulmonary disease patients. Curr Opin Pulm Med. 2010;16(2):134-143.
11. Salman GF, Mosier MC, Beasley BW, Calkins DR. Rehabilitation for patients with chronic obstructive pulmonary disease: meta-analysis of randomized controlled trials. J Gen Intern Med. 2003;18(3): 213-221.
12. Lotters, F., van Tol, B., Kwakkel, G., & Gosselink, R. (2002). Effects of controlled inspiratory muscle training in patients with COPD: a meta-analysis. Eur Respir J, 20(3), 570-576.
13. Borghi-Silva A, Arena R, Castello V, Simoes RP, Martins LEB, Catai AM, Costa D. Aerobic exercise training improves autonomic nervous control in patients with COPD. Respiratory medicine. 2009;103(10):1503-1510.
14. Ratini Μ. COPD and Exercise: Breathing and Exercise Programs for COPD. Available at: http://www.webmd.com; 2014.
15. Pescatello L, Arena R, Riebe D, Thompson P. General Principles of Exercise Prescription. In ACSM’s Guidelines for Exercise Testing and Prescription. 9th ed. Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins; 2013.