Η δωρεά αίματος αποτελεί μια από τις σημαντικότερες κινήσεις προσφοράς προς το συνάνθρωπο, καθώς οι αιμοδότες στηρίζουν και ενισχύουν τις τράπεζες αίματος, που υπάρχουν, σε διάφορες υπηρεσίες παροχής υγειονομικής περίθαλψης. Πιο συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι, περίπου, το 75% του πληθυσμού μπορεί κάποια στιγμή, κατά τη διάρκεια της ζωής του, να χρειαστεί μετάγγιση αίματος, αλλά μόνο ένα μικρό ποσοστό, περίπου 1,5%, είναι ενεργοί αιμοδότες. Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.), μία μόνο αιμοδοσία καθίσταται ικανή να σώσει τρείς ανθρώπινες ζωές. Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί, καθώς δεν μπορούν όλα τα άτομα του πληθυσμού να είναι αιμοδότες. Οι περιορισμοί αυτοί στοχεύουν στην προστασία της υγείας, τόσο του αποδέκτη της μονάδας αίματος, όσο και του αιμοδότη. Ειδικότερα, αιμοδότες μπορούν να γίνουν υγιή άτομα ηλικίας 18-65 ετών, τα οποία έχουν σωματικό βάρος άνω των 50 κιλών και χαρακτηρίζονται από ασφαλή τρόπο ζωής (αποχή από συμπεριφορές υψηλού κινδύνου όπως, λήψη ουσιών, πολλαπλοί ερωτικοί σύντροφοι, τατουάζ ή piercings που έγιναν τους τελευταίους 6 μήνες). Ως υγιή καλούνται άτομα, τα οποία δεν λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, δεν νοσούν και είναι ελεύθερα ιατρικού ιστορικού ηπατίτιδας, καρκίνου, καρδιοπάθειας, επιληψίας και οποιασδήποτε αιμορραγικής διαταραχής. Αναφορικά με την ομάδα των αθλητών, συστήνεται η αποφυγή αιμοδοσίας από άτομα, τα οποία ασχολούνται με τον πρωταθλητισμό και προετοιμάζονται για κάποιο μεγάλο αθλητικό γεγονός.

Η σύσταση για αποχή των αθλητών από την αιμοδοσία κατά τη διάρκεια μεγάλων αθλητικών γεγονότων στηρίζεται, κατά κύριο λόγο, στην πιθανότητα μειωμένης αθλητικής απόδοσης, λόγω της μειωμένης παροχής οξυγόνου στους ιστούς. Πράγματι, αρκετές μελέτες^1-7 υποστηρίζουν ότι, η αιμοδοσία των αθλητών μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τη μέγιστη δυνατή απόδοσή τους, όπως αυτή υπολογίζεται από τη μέτρηση της μέγιστης κατανάλωσης οξυγόνου και της χρονομέτρησης των αθλητικών επιδόσεων. Πιο συγκεκριμένα, πρόσφατη μελέτη¹ που διεξήχθει σε 20 υγιής ενήλικες άνδρες βρήκε ότι, η μέγιστη δυνατή κατανάλωση οξυγόνου (VO₂max) μειώθηκε στατιστικώς σημαντικά, κατά 6,5%, 3 ημέρες μετά την αιμοδοσία των ανδρών και παρέμεινε σε χαμηλότερα επίπεδα από την αρχική τιμή αναφοράς (πριν την αιμοδοσία) του εκάστοτε ατόμου έως και την έβδομη ημέρα μετά την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας. Οι ερευνητές παρατήρησαν πλήρη αποκατάσταση της VO₂max μετά τη 14^η ημέρα από την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας (Διάγραμμα 1). Παράλληλα, παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική μείωση της αθλητικής επίδοσης, κατά 5,2%, 3 ημέρες μετά την αιμοδοσία των συμμετεχόντων, ενώ πλήρη επαναφορά του χρόνου της αθλητικής επίδοσης στα αρχικά επίπεδα σημειώθηκε μετά τη 14^η ημέρα από την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας (Διάγραμμα 2). Βασικό συμπέρασμα της μελέτης αποτέλεσε το γεγονός ότι, η αθλητική επίδοση των συμμετεχόντων επανήλθε μετά τη 14^η ημέρα από την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας, χωρίς όμως ταυτόχρονη πλήρη επαναφορά στα φυσιολογικά επίπεδα της συγκέντρωσης της αιμοσφαιρίνης.¹ Σε παρόμοια αποτελέσματα κατέληξε άλλη μελέτη², η οποία παρατήρησε στατιστικά σημαντική μείωση της VO₂max κατά 10% μετά την 2^η ημέρα και κατά 7% μετά την 7^η ημέρα από το τέλος της αιμοδοσίας των συμμετεχόντων. Μελέτη⁷ που διεξήχθει σε ποδηλάτες υψηλής επίδοσης βρήκε στατιστικά σημαντική μείωση της μέγιστης αθλητικής απόδοσης των αθλητών έως και 7 ημέρες μετά την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας τους. Άλλη μελέτη⁸ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, η πλήρη επαναφορά της μέγιστης αθλητικής απόδοσης των αιμοδοτών επιτυγχάνεται μετά την ολοκλήρωση της 3^ης εβδομάδας από το τέλος της αιμοδοσίας. Τα μειωμένα επίπεδα αιμοσφαιρίνης μετά την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας, φαίνεται πως, αποτελούν τον κυριότερο παράγοντα μείωσης της VO₂max των αθλητών και κατ’επέκτασην της αθλητικής τους απόδοσης.^3,5 Ειδικότερα, η αιμοδοσία 450ml αίματος (μιας μονάδας) σχετίζεται με μείωση της VO₂max και της αντοχής των ατόμων κατά τη φυσική δραστηριότητα.^5,6

Δεδομένου ότι, ο σίδηρος αποτελεί βασικό δομικό λίθο της αιμοσφαιρίνης, τα επίπεδά του θα πρέπει να ελέγχονται στους αιμοδότες. Επομένως, τα χαμηλά επίπεδα αιμοσφαιρίνης μετά την αιμοδοσία θα μπορούσαν, ίσως, να αποκατασταθούν με επαρκή επίπεδα σιδήρου στον οργανισμό του εκάστοτε ατόμου. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη⁹, η λήψη μικρών δόσεων σιδήρου μετά την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας, φαίνεται πως, μπορεί να μειώσει κατά 80% το χρόνο επαναφοράς των επιπέδων αιμοσφαιρίνης στον ορό των αιμοδοτών, σε σύγκριση με τη μη λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου. Η ανάγκη λήψης σιδήρου μετά την αιμοδοσία είναι πιο σημαντική στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, λόγω των επιπρόσθετων απωλειών αίματος κατά τη διάρκεια του έμμηνου κύκλου.¹⁰

Επομένως, όλοι οι αθλητές που πληρούν τα κριτήρια επιλογής αιμοδοτών μπορούν να προσφέρουν αίμα, αλλά θα πρέπει να γνωρίζουν ότι, η μέγιστη αθλητική τους απόδοση θα επανέλθει στα αρχικά επίπεδα 3 εβδομάδες μετά το τέλος της αιμοδοσίας. Συνεπώς, αθλητές που προετοιμάζονται για κάποιο σημαντικό αθλητικό γεγονός, καλό θα ήταν να αποφύγουν την αιμοδοσία για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Η περίοδος αποκατάστασης του αθλητή μετά την ολοκλήρωση ενός αγώνα ή μιας αθλητικής διοργάνωσης αποτελεί την πιο κατάλληλη χρονική στιγμή για αιμοδοσία. Σε αυτό το σημείο, παρατίθονται ορισμένες χρήσιμες συμβουλές για τους αιμοδότες μετά την ολοκλήρωση της αιμοδοσίας:

• Επαρκής ενυδάτωση του οργανισμού πριν και μετά την αιμοδοσία (τουλάχιστον 8-10 ποτήρια νερό), καθώς τα υγρά θα βοηθήσουν να αντικατασταθεί ο όγκος αίματος που χάθηκε.
• Η κατανάλωση ενός πλούσιου γεύματος μετά την αιμοδοσία θα συντελέσει στην ταχύτερη αποκατάσταση του οργανισμού, ειδικά στους αθλητές. Ακόμη συστήνεται ένα ελαφρύ γεύμα 3-4 ώρες πριν την αιμοδοσία.
• Αποφυγή της κατανάλωσης αλκοόλ την ημέρα της αιμοδοσίας, καθώς προωθεί την αφυδάτωση του οργανισμού.
• Η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε αιμικό σίδηρο, όπως μοσχάρι, γαλοπούλα, κοτόπουλο, σαρδέλες, χταπόδι και όστρακα, βοηθά στη διαιτητική πρόσληψη σιδήρου, απαραίτητου για την αποκατάσταση της αιμοσφαιρίνης.
• Εάν μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας ο επίδεσμος στο χέρι σου ματώσει, σήκωσε το χέρι ψηλά και πίεσε με δύναμη μέχρι να σταματήσει το αίμα.
• Απέφυγε βαριές χειρωνακτικές εργασίες με το χέρι που έδωσες αίμα την ημέρα της αιμοδοσίας. Στην περίπτωση των αθλητών-αιμοδοτών συστήνεται αποφυγή έντονης σωματικής άσκησης για τουλάχιστον 4-5 ημέρες μετά την αιμοδοσία.
• Σε περίπτωση αδυναμίας ή ζάλης, συστήνεται ύπτια κατάκλιση του σώματος με ανύψωση των ποδιών ψηλά.
• Σε περίπτωση συχνής αιμοδοσίας κρίνεται απαραίτητος ο έλεγχος των επιπέδων φερριτίνης ορού. Οι αθλητές-αιμοδότες θα πρέπει να ελέγχουν τα επίπεδα της φερριτίνης, καθώς χαμηλές αποθήκες σιδήρου σχετίζονται με καθυστερημένη αποκατάσταση της αθλητικής απόδοσης.

Αναφορές

1. Ziegler AK, Grand J, Stangerup I, Nielsen HJ, Dela F, Magnussen K, Helge JW. Time course for the recovery of physical performance, blood hemoglobin, and ferritin content after blood donation. Transfusion. 2015; 55(4):898-905.
2. Hill DW, Vingren JL, Burdette SD. Effect of plasma donation and blood donation on aerobic and anaerobic responses in exhaustive, severe-intensity exercise. Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism. 2013; 38 (5), 551-557.
3. Dellweg D, Siemon K, Mahler F, Appelhans P, Klauke M, Köhler D. Cardiopulmonary exercise testing before and after blood donation. Pneumologie (Stuttgart, Germany). 2008; 62(6):372-377.
4. Eichner ER. Sports medicine pearls and pitfalls: Athletic performance after blood donation. Current sports medicine reports. 2007; 6(5):276-277.
5. Birnbaum L, Dahl T, Boone T. Effect of blood donation on maximal oxygen consumption. Journal of sports medicine and physical fitness. 2006; 46(4):535.
6. Burnley M, Roberts CL, Thatcher R, Doust JH, Jones AM. Influence of blood donation on O2 uptake on‐kinetics, peak O2 uptake and time to exhaustion during severe‐intensity cycle exercise in humans. Experimental physiology. 2006; 91(3): 499-509.
7. Panebianco RA, Stachenfeld N, Coplan NL, Gleim GW. Effects of blood donation on exercise performance in competitive cyclists. American heart journal. 1995; 130(4):838-840.
8. Judd TB, Cornish SM, Barss TS, Oroz I, Chilibeck PD. Time course for recovery of peak aerobic power after blood donation. The Journal of Strength & Conditioning Research. 2011; 25(11):3035-3038.
9. Kiss JE, Brambilla D, Glynn SA, Mast AE, Spencer BR, Stone M, Kleinman SH, Cable RG. Oral iron supplementation after blood donation: a randomized clinical trial. JAMA. 2015; 313(6):575-583.
10. Rigas AS, Sørensen CJ, Pedersen OB, Petersen MS, Thørner LW, Kotzé S, Sørensen E, Magnussen K, Rostgaard K, Erikstrup C, Ullum H. Predictors of iron levels in 14,737 Danish blood donors: results from the Danish Blood Donor Study. Transfusion. 2014; 54(3pt2):789-796.